Ιχθυέλαιο (Ωμέγα-3)

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Το ιχθυέλαιο παράγεται από τη σάρκα λιπαρών ψαριών όπως σολομού, ρέγγας, σκουμπριού, κλυπέας (είδος ρέγγας), σαρδέλας και πέστροφας. Είναι ιδιαίτερα πλούσιο στα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα ΕΡΑ (εικοσιπεντανοϊκό οξύ) και DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ). Αυτά τα λιπαρά οξέα μετατρέπονται στο σώμα στις ωφέλιμες προσταγλανδίνες της σειράς 3. Τα ιχθυέλαια από συκώτι (μουρουνέλαια) παράγονται από συκώτι λευκών ψαριών, όπως από μπακαλιάρο και ιππόγλωσσο. Τα ιχθυέλαια από συκώτι περιέχουν βιταμίνες Α και D και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή από ορισμένα άτομα.

Το ωμέγα-3 α-λινολενικό οξύ (ΑLA) εντοπίζεται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, το έλαιο λιναρόσπορου (λινάρι), το σογιέλαιο κτλ. Ωστόσο, ακόμη κι αν η διατροφή μας είναι πλούσια σε μερικά από αυτά, μπορεί ακόμη να παρουσιάζουμε έλλειψη στις προσταγλανδίνες της σειράς 3 διότι τα ένζυμα που είναι απαραίτητα για τη μετατροπή του ΑLA σε ΕΡΑ είναι μόνο ελαφρώς δραστικά. Το ΕΡΑ στη διατροφή μπορεί συνεπώς να είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι αποφεύγει το προαναφερόμενο στάδιο και προμηθεύει με υλικό από το οποίο μπορούν εύκολα να παραχθούν οι προσταγλανδίνες της σειράς 3.

ΔΡΑΣΗ

Η πραγματική αξία των ιχθυελαίων εντοπίζεται στο περιεχόμενο τους σε ΕΡΑ και DHA. Το μεταβολικό μονοπάτι στο οποίο εμπλέκονται περιλαμβάνει συνοπτικά τα ακόλουθα στάδια: το α-λινολενικό οξύ (ΑLA) μετατρέπεται σε στεαριδονικό οξύ (SA) το οποίο μετατρέπεται σε εικοσιτετρανοϊκό οξύ (ΕΤΑ). Το ΕΤΑ μετατρέπεται σε εικοσιπεντανοϊκό οξύ (ΕΡΑ) και αυτό με τη σειρά του δίνει είτε δοκοσαπεντανοϊκό οξύ (DPA) είτε προσταγλανδίνες της σειράς 3. Το DPA μετατρέπεται σε δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA).

ΩΦΕΛΕΙΑ ΛΗΨΗΣ ΣΥΜΠΛHΡΩΜΑΤΩΝ ΙΧΘΥΕΛΑΙΟΥ

1. Υγεία της Καρδιάς
   Έχει αποδειχθεί ότι τα ιχθυέλαια έχουν σημαντικά οφέλη για την υγεία της καρδιάς, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα ακόλουθα:
   • Επηρεάζει θετικά την ισορροπία των λιπών του αίματος (1).
   • Μειώνει την πιθανότητα πήξης του αίματος (2).
   • Καθιστά την καρδιά λιγότερο επιρρεπή σε αρρυθμίες (ακανόνιστοι παλμοί) (3).
   • Μειώνει το ιξώδες του αίματος και συνεπώς διευκολύνει τη ροή του (4).
   Το ιχθυέλαιο μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη καρδιοπαθειών αυξάνοντας την καλή χοληστερόλη HDL, μειώνοντας τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης και μειώνοντας την υπέρταση (5-14).
2. Αρθρίτιδα
   Έχει αναφερθεί βελτίωση των συμπτωμάτων της ρευματοειδούς αρθρίτιδας σε ασθενείς που λαμβάνουν συμπληρώματα με ιχθυέλαιο (16-18). Η θεραπεία με ιχθυέλαιο δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να βελτιώσει τα αποτελέσματα των συμβατικών φαρμάκων (19).
3. Καλή Εγκεφαλική Λειτουργία
   Τα ωμέγα-3 μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην καλή λειτουργία του εγκεφάλου, ενώ μελέτες τα συνδέουν και με την ψυχική υγεία.
4. Καλή Όραση
   Τα ωμέγα-3 συμβάλλουν στη φυσιολογική ανάπτυξη των οφθαλμών στα βρέφη και τα παιδιά. Είναι πολύ σημαντικά στην ανήλικη και την ενήλικη ζωή για τη διατήρηση της υγείας των ματιών και την καλή όραση.
5. Εγκυμοσύνη
   Κάθε μέλλουσα μητέρα θέλει να εξασφαλίσει το καλύτερο δυνατό ξεκίνημα για το μωρό της. Για να το επιτύχει αυτό, πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα θρεπτικά συστατικά, ακόμα και πριν την έναρξη της εγκυμοσύνης της, για να εξασφαλίσει τόσο την υγιή ανάπτυξη του εμβρύου στη μήτρα, όσο και την μετέπειτα παραγωγή θρεπτικού μητρικού γάλακτος για την κατάλληλη θρέψη του μωρού μετά τη γέννησή του. Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, αναγνωρίστηκε η σημαντικότητα των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων κατά τη διάρκεια της κύησης. Είναι πλέον γνωστό ότι τα ωμέγα-3 παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην αύξηση και την ανάπτυξη του βρέφους στη μήτρα συμβάλλοντας στο σχηματισμό των ιστών του εγκεφάλου, του κεντρικού νευρικού συστήματος και των οφθαλμών, ιδίως του αμφιβληστροειδούς. Δεδομένου ότι τα έμβρυα προμηθεύονται θρεπτικά συστατικά από τη μητέρα τους, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η έγκυος να λαμβάνει τις κατάλληλες ποσότητες ωμέγα-3. Μελέτες αποδεικνύουν το σπουδαίο ρόλο των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, που περιέχονται για παράδειγμα στα ιχθυέλαια, στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του βρέφους. Ο εγκέφαλος υποβάλλεται σε μεγάλες «εκρήξεις αύξησης» του μεγέθους του κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου της κύησης και τους πρώτους λίγους μήνες μετά τη γέννηση. Πιο συγκεκριμένα, στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, σχηματίζεται περίπου το 70% όλων των κυττάρων που συγκροτούν τον ενήλικο εγκέφαλο, ενώ από τη στιγμή της γέννησης μέχρι τον πρώτο χρόνο ζωής ο εγκέφαλος τριπλασιάζεται απότομα σε μέγεθος. Τα ωμέγα-3 είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων συνεισφέροντας στη μεμβράνη που περιβάλλει κάθε νευρικό κύτταρο, διευκολύνοντας έτσι τη μετάδοση των ερεθισμάτων μέσω του εγκεφάλου. Σύμφωνα με έρευνες, παιδιά που γεννήθηκαν από μητέρες με υψηλά επίπεδα του ωμέγα-3 λιπαρού οξέος DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ) κατά τον τοκετό, είχαν αυξημένα επίπεδα προσοχής στο δεύτερο χρόνο της ζωής τους. Κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής, αυτά τα παιδιά ήταν δύο μήνες πιο μπροστά στην ανάπτυξη σε σχέση με παιδιά των οποίων οι μητέρες είχαν χαμηλότερα επίπεδα DHA. Τα Ωμέγα-3 είναι επίσης ωφέλιμα για τον αμφιβληστροειδή και συμβάλλουν στον εφοδιασμό με αίμα των μικροσκοπικών τριχοειδών αγγείων των οφθαλμών. Για τους παραπάνω λόγους, συνιστάται στις εγκύους να διατηρούν υψηλή τη λήψη ωμέγα-3 λιπαρών οξέων καταναλώνοντας ιχθυέλαια ή χρησιμοποιώντας, εάν κρίνεται απαραίτητο, συμπληρώματα ιχθυελαίου.
6. Καλή Εγκεφαλική Λειτουργία των Παιδιών
   Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών και μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της αυτοσυγκέντρωσης τους και επομένως στην ικανότητα μάθησης. Πρόσφατες μελέτες, στις οποίες χορηγήθηκε συμπλήρωμα με ωμέγα-3 σε παιδιά, έδειξαν ότι αυτά εμφάνισαν αξιοσημείωτη βελτίωση στην ανάγνωση, τη συγκέντρωση και την ικανότητα μάθησης. Ένα σημαντικό ποσοστό (περίπου 70%) της εγκεφαλικής ουσίας φτιάχνεται από ωμέγα-3, ενώ μειωμένη λήψη αυτών μπορεί να συνδέεται με τη νόσο Αλτσχάιμερ, χαμηλό IQ, κατάθλιψη, μειωμένη πνευματική λειτουργία, νευρικότητα, ADHD, αυτισμό, δυσλεξία και άλλες διαταραχές.
7. IQ – Δείκτης Νοημοσύνης
   Το IQ είναι ένας δείκτης ο οποίος μετρά προσεγγιστικά την ευφυΐα/εξυπνάδα ενός ατόμου. Το IQ προσδιορίζεται από ειδικά σχεδιασμένα τεστ που καταλήγουν σε ένα ατομικό σκορ. Όσο υψηλότερο είναι το ατομικό αυτό σκορ, τόσο υψηλότερο είναι το IQ και ο βαθμός εξυπνάδας του ατόμου. Το τεστ IQ είναι κατά κύριο λόγο τεστ λογικής και βασίζεται στην ορθολογική σκέψη και τη δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων. Έρευνες δείχνουν ότι η χορήγηση ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα ενός ατόμου να σκέφτεται λογικά, να προάγει την ξεκάθαρη σκέψη για την επίλυση προβλημάτων και έτσι να αυξήσει το σκορ στο τεστ IQ (δηλαδή την εξυπνάδα).
8. Δυσλεξία
   Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της δυσλεξίας είναι η δυσκολία εκμάθησης ανάγνωσης και γραφής και σχετίζεται τόσο με τη γενική ικανότητα εκμάθησης όσο και με το IQ του ατόμου. Συμπτώματα της δυσλεξίας αποτελούν κυρίως η δυσκολία στην ανάγνωση και την ορθογραφία των λέξεων και προβλήματα στα μαθηματικά, καθώς και η μειωμένη μνήμη στην εργασία και η μειωμένη αίσθηση προσανατολισμού. Τα δυσλεκτικά άτομα μπορεί να εμφανίζουν διαφορές στη δομή του εγκεφάλου τους, όπως είναι μια ασυνήθης συμμετρία των περιοχών εκμάθησης της γλώσσας και μικροσκοπικές διαφορές στη διάταξη και τη σύνδεση των νευρικών κυττάρων.
9. ADHD - Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (Διάσπαση Προσοχής) με Υπερκινητικότητα
   Το ADHD είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από συνεχή έλλειψη προσοχής και υπερκινητικότητα. Προκειμένου να βοηθηθούν τα παιδιά με ADHD να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση, θα πρέπει να έχουν την κατάλληλη καθοδήγηση και κατανόηση από τους γονείς τους. Πολλά παιδιά με δυσλεξία ή ADHD μπορούν να ωφεληθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη λήψη συμπληρωμάτων ιχθυελαίων με ωμέγα-3.
10. Αυτισμός
    Ο αυτισμός είναι μια διαταραχή στην ανάπτυξη που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και λειτουργεί, με συμπτώματα που συχνά εμφανίζονται πριν την ηλικία των 3 ετών. Χαρακτηρίζεται από προβλήματα στην κοινωνική συμπεριφορά και την επικοινωνία (π.χ. έλλειψη της απτικής και οπτικής επαφής). Η ικανότητα εκμάθησης της γλώσσας μπορεί να είναι μειωμένη και υπάρχει μια τάση για επαναλαμβανόμενες κινήσεις, όπως ο στροβιλισμός. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα μπορούν να μετριάσουν τα συμπτώματα όλων των παραπάνω καταστάσεων (δυσλεξία, ADHD αυτισμός και χαμηλό IQ) δρώντας στο τμήμα εκείνο των εγκεφαλικών κυττάρων που εμπλέκεται στη διέλευση των νευροδιαβιβαστών (επικοινωνία μεταξύ εγκεφαλικών κυττάρων).
11. Διπολική Νόσος
    Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε σημαντικά ωφέλιμα αποτελέσματα σε ασθενείς με διπολική νόσο (μια μανιοκαταθλιπτική ψύχωση) (21).
12. Συμπτώματα Εμμήνου Ρύσης
    Η τακτική χρήση ιχθυελαίου μπορεί να ωφελήσει τις γυναίκες που παρουσιάζουν κράμπες λόγω της εμμήνου ρύσης (20).
13. Οστεοπόρωση
    Τα απαραίτητα λιπαρά οξέα που βρίσκονται στο ιχθυέλαιο μπορεί να βοηθήσουν στη θεραπεία της οστεοπόρωσης, όταν λαμβάνονται σε συνδυασμό με συμπληρώματα ασβεστίου. Μελέτες έδειξαν ότι οι γυναίκες που λαμβάνουν ιχθυέλαιο σε συνδυασμό με ασβέστιο παρουσιάζουν καλύτερη οστική πυκνότητα και λιγότερα κατάγματα από τις γυναίκες που λαμβάνουν μόνο ασβέστιο (22,23).

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Το ιχθυέλαιο έχει χρησιμοποιηθεί σε πολύ υψηλές ποσότητες κατά τη διάρκεια κλινικών μελετών χωρίς κανένα εμφανές σύμπτωμα τοξικότητας. Παρόλα αυτά, όταν οι ασθενείς λαμβάνουν υψηλά επίπεδα ιχθυελαίου, θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά από ειδικό γιατρό, διότι τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα μπορεί να αντικαταστήσουν τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα των κυτταρικών μεμβρανών. Μπορεί επίσης να παρουσιαστεί αραίωση του αίματος και μείωση του χρόνου πήξης.

Όταν λαμβάνονται ιχθυέλαια από συκώτι (μουρουνέλαια), είναι πολύ σημαντικό οι δοσολογίες των βιταμινών Α και D να ελέγχονται προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι καμία από αυτές δεν θα ξεπεράσει το ανώτερο επίπεδο ασφάλειας. Αυτό πρέπει να γίνεται διότι οι βιταμίνες αυτές είναι λιποδιαλυτές, πράγμα που σημαίνει ότι το μουρουνέλαιο αυξάνει την πιθανότητα ύπαρξης τελικά υπερβολικής ποσότητας αυτών στο σώμα. Οι έγκυες προτείνεται να αποφεύγουν τη λήψη μουρουνελαίου λόγω της βιταμίνης Α που περιέχει (εκτός αν μπορεί να εξασφαλιστεί ότι η έγκυος δεν λαμβάνει περισσότερα από 800μg βιταμίνης Α καθημερινά από τη διατροφή και το συμπλήρωμα συνολικά).

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

1. Έλαιο Νυχτολούλουδου
   Ένα συμπλήρωμα ιχθυελαίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ταυτοχρόνως με ένα συμπλήρωμα ελαίου νυχτολούλουδου, προκειμένου να επιτευχθεί μια ισορροπία ανάμεσα στις δύο οικογένειες λιπαρών οξέων (ωμέγα-3 και ωμέγα-6) που περιέχουν. Παρόλα αυτά, ο συνδυασμός α-λινολενικού οξέος (ALA) και γ-λινολενικού οξέος/ λινολεϊκού οξέος (GLA/LA) είναι αντικρουόμενος, καθώς το πρώτο εμποδίζει τη περαιτέρω μετατροπή των επόμενων δύο.
2. Ναυτία
   Τα ιχθυέλαια ενδέχεται να προκαλέσουν περιστασιακά ναυτία όταν λαμβάνονται για πρώτη φορά. Αυτό το σύμπτωμα υποχωρεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και μπορεί να μειωθεί αν τα ιχθυέλαια ληφθούν μαζί με κάποιο γεύμα.
3. Βαρφαρίνη
   Οι υψηλές δοσολογίες ιχθυελαίων θα πρέπει να αποφεύγονται από άτομα που λαμβάνουν αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη και η ηπαρίνη.

1. Agren JJ, et al. Fish diet, fish oil and docosahexaenoic acid rich oil lower fasting and postprandial plasma lipid levels. Eur J Clin Nutr, 50;11:765-771 1996.
2. Mori TA, et al. Interactions between dietary fat, fish and fish oils and their effects on platelet function in men at risk of cardiovascular disease. Atrerioscler Thromb Vasc Biol, 17;2:279-286 1997.
3. Kang JX, Leaf A. The cardiac antiarrhythmic effects of polyunsaturated fatty acid. Lipids, 31 suppl:S41-44 1996.
4. Semplicini A, Valle R. Fish oils and their possible role in the treatment of cardiovascular diseases. Pharmacol Ther, 61;3:385-397 1994.
5. Shekelle RB, et al. Diet, serum cholesterol, and death from Coronary Heart Disease. The Western Electric Study. N Engl J Med 304: 65, 1981.
6. Kromhout D, Arntzenius AC, Kempen-Voogd N, et al. The inverse relation between fish consumption and twenty year mortality from Coronary Heart Disease. N Engl J Med 312: 1205, 1985.
7. Harris WS. N-3 fatty acids and serum lipoproteins: human studies. Am J Clin Nutr 65(suppl.): 1645S-1654S, 1997.
8. Cobiac L, Clifton PM, and Abbey M. Lipid, lipoprotein, and hemostatic effects of fish vs fish-oil n-3 fatty acids in mildly hyperlipidemic males. Am J Clin Nutr 53: 1210-1216, 1991.
9. Dyerberg, J. N-3 fatty acids and coronary artery disease. Potentials and problems. Omega-3, Lipoproteins, and Atherosclerosis 27: 251-258, 1996.
10. Lungershausen YK, Abbey M, Nestel PJ, and Howe PR. Reduction of blood pressure and plasma triglycerides by omega-3 fatty acids in treated hypertensives. J Hypertens 12: 1041-1045, 1994.
11. Radack K, Deck C, and Huster G. The effects of low doses of n-3 fatty acid supplementation on blood pressure in hypertensive subjects. A randomized controlled trial. Arch Intern Med 151: 1173-1180, 1991.
12. Singer P, et al. Lipid and blood-pressure lowering effect of mackerel diet in man. atherosclerosis 49: 99, 1983.
13. Singer P, Melzer S, Goschel M, and Augustin S. Fish oil amplifies the effect of propranolol in mild essential hypertension. Hypertension 16: 682-691, 1990.
14. Whelton PK, Kumanyika SK, and Cook NR. Efficacy of nonpharmacologic interventions in adults with high-normal blood pressure: results from phase 1 of the Trials of Hypertension Prevention. Trials of Hypertension Prevention Collaborative Research Group. Am J Clin Nutr 65: 652S-660S, 1997.
15. Eur J Clin Nutr, 1997,51;8:548-553.
16. Cleland LG, et al. Clinical and biochemical effects of dietary fish oil supplements in rheumatoid arthritis. J Rheumatology, 15:1471-1475 1988.
17. Kremer JM, et al. Dietary fish oil and olive oil supplementation in patients with rheumatoid arthritis. Arthritis and Rheumatism, 33:810-820 1990.
18. Nielsen GL, et al. The effects of dietary supplementation with n-3 polyunsaturated fatty acids in patients with rheumatoid Arthritis: a randomized, double blind trial. Eur J Investigation, 22:687-691 1992.
19. James MJ and Cleland LG. Dietary n-3 fatty acids and therapy for rheumatoid arthritis. Semin Arthritis Rheum 27: 85-97, 1997.
20. Harel Z, Biro FM, Kottenhahn RK, et al. Supplementation with omega-3 polyunsaturated fatty acids in the management of dysmenorrhea in adolescents. Am J Obstet Gynecol 174: 1335-1338, 1996.
21. Andrew L. Stoll, director of psychopharmacology research at Harvard Medical School/McClean Hospital. Unpublished communication.
22. Kruger MC, et al. Calcium, gamma-linolenic acid (GLA) and eicosapentaenoic acid (EPA) supplementation in Osteoporosis. Osteoporosis Int 6 (suppl. 1): 250, 1996.
23. Van Papendorp DH, Coetzer H, and Kruger MC. Biochemical profile of osteoporotic patients on essential fatty acid supplementation. Nutr Res 15: 325-334, 1995.