Βότανα

Τα βότανα είναι φυτά που περιέχουν μια ποικιλία συστατικών, γνωστών για την αποτελεσματικότητά τους στη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας. Τα δραστικά συστατικά τους μπορούν να εντοπιστούν σε όλο το φυτό ή μόνο σε επιλεγμένα μέρη του όπως στη ρίζα, το φύλλο, τον καρπό ή το άνθος, ανάλογα με το φυτό.

Τα βότανα χαρακτηρίζονται ως “φάρμακα παραδοσιακής χρήσης”, η δράση τους θεωρείται περισσότερο θεραπευτική παρά προληπτική και η αποτελεσματικότητά τους έχει επιβεβαιωθεί από σειρά επιστημονικών μελετών. Η δράση τους διαφέρει από αυτή των βιταμινών και των μετάλλων, τα οποία αποτελούν ένα απαραίτητο και φυσιολογικό κομμάτι της ανθρώπινης διατροφής. Τα βότανα θεωρείται ότι βοηθούν την αντιμετώπιση της υποβόσκουσας αιτίας των ασθενειών (πιθανώς σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη βελτίωση της διατροφής και του τρόπου ζωής), αντί να αντιμετωπίζουν απλά και μεμονωμένα τα συμπτώματα. Πολλά βότανα επηρεάζουν την ισορροπία του σώματος και τους μηχανισμούς ελέγχου. Επίσης, βοηθούν στην ομαλοποίηση των σωματικών διαδικασιών συμπεριλαμβανομένης της κυκλοφορίας του αίματος, της έκκρισης ορμονών και της διέγερσης της ανοσοποιητικής απόκρισης.

Τα παρασκευάσματα των βοτάνων είναι δυνατό να ποικίλουν ευρέως ως προς την περιεκτικότητα και την αποτελεσματικότητά τους. Υπάρχουν διάφοροι τύποι παρασκευασμάτων βοτάνων που μπορεί να έχουν παραχθεί με μίξη είτε ολόκληρου του φυτού, είτε των φύλλων, του καρπού ή της ρίζας με ένα διαλύτη όπως η αλκοόλη ή το νερό: τα τσάγια με βότανα (αφεψήματα) που αποτελούν την πιο ελαφριά μορφή βοτανικών παρασκευασμάτων, τα βάμματα (συνήθως σε αλκοόλη), τα υγρά εκχυλίσματα, οι ξηρές σκόνες, τα ξηρά εκχυλίσματα και τα τυποποιημένα εκχυλίσματα που αποτελούν τα πιο δραστικά παρασκευάσματα που περιέχουν όλα τα ενεργά συστατικά του φυτού.

Τα συμπληρώματα περιέχουν βότανα σε τρεις κυρίως μορφές:

ΑΠΟΞΗΡΑΜΕΝΟ ΒΟΤΑΝΟ

Αυτό αποτελεί τη βάση για κάψουλες, ταμπλέτες και παρασκευάσματα σκόνης σε ελεύθερη μορφή. Όλο το φυτό, π.χ. το σκόρδο, ή το ενεργό μέρος αυτού, π.χ. το φύλλο, ο καρπός ή η ρίζα, αποξηραίνεται και μετατρέπεται σε σκόνη. Το τελικό προϊόν περιέχει άγνωστες αναλογίες τόσο ενεργών όσο και ανενεργών συστατικών (κυτταρίνης, ινών κτλ). Μόνο το συνολικό βάρος του παρασκευάσματος είναι γνωστό και όχι η περιεκτικότητά του.

ΕΚΧΥΛΙΣΜΑ ΒΟΤΑΝΟΥ

Πρόκειται για συμπυκνωμένη μορφή του βοτάνου. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή ξηρών (ταμπλέτες, κάψουλες) και υγρών παρασκευασμάτων. Οι τεχνικές εξάτμισης οδηγούν σε ένα μαλακό ή ξηρό στερεό εκχύλισμα σε μορφή κόκκων. Τα στερεά εκχυλίσματα είναι συμπυκνωμένες πηγές όλων των ενεργών συστατικών του φυτού. Από στάδιο σε στάδιο, παράγεται ένα προϊόν που είναι πιο δραστικό (πιο περιεκτικό/συμπυκνωμένο) από ένα πλήρες αποξηραμένο βότανο (περίπτωση 1, παραπάνω). Παρόλα αυτά, η ακριβής ποσότητα των ενεργών συστατικών δεν είναι γνωστή και μπορεί να ποικίλει. Για παράδειγμα, 100mg εκχυλίσματος από μία σοδειά μπορεί να διαφέρουν από 100mg εκχυλίσματος από μία άλλη, η οποία μπορεί να έχει καλλιεργηθεί σε άλλη τοποθεσία, με διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες.

Παράδειγμα για την επεξήγηση της συμπύκνωσης:
Μια ταμπλέτα περιέχει 25mg ρίζας Βαλεριάνας (εκχύλισμα 4:1). 
Σημαίνει ότι το βότανο έχει συμπυκνωθεί 4 φορές προκειμένου να παραχθεί το εκχύλισμα των 25mg κι επομένως ισοδυναμεί με 4 x 25mg = 100mg ρίζας βοτάνου.

ΤΥΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑ ΒΟΤΑΝΟΥ

Ένα τυποποιημένο ή τιτλοδοτημένο εκχύλισμα βοτάνου περιέχει όλα τα συστατικά του βοτάνου, δηλώνεται όμως πάντα με ακρίβεια η ποσότητα ενός (ή περισσοτέρων) εκ των δραστικών συστατικών του (τυποποίηση). Το συστατικό που επιλέγεται για την τυποποίηση μετράται κάθε φορά στο εργαστήριο και ακολουθείται μια ειδική διαδικασία προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η ποσότητά του θα είναι πάντα η ίδια (αυτή που ορίζεται από τις μελέτες), ανεξαρτήτως παρτίδας. Το πλεονέκτημα από αυτήν τη διαδικασία είναι ότι το εκχύλισμα που προκύπτει από την κάθε παρτίδα έχει τελικά ίδια περιεκτικότητα κι επομένως ίδια αποτελεσματικότητα.

Η διαδικασία παρασκευής ενός τυποποιημένου εκχυλίσματος μπορεί να ξεκινήσει με τον ίδιο τρόπο με τη διαδικασία παρασκευής ενός συνήθους εκχυλίσματος (βλέπε περίπτωση 2, παραπάνω). Παρόλα αυτά, η διαδικασία συμπύκνωσης θα συνεχιστεί μέχρι το τυποποιημένο εκχύλισμα να φτάσει στην απαιτούμενη περιεκτικότητα σε δραστικό συστατικό. Αν μια σοδειά είναι πλούσια σε δραστικά συστατικά θα χρειαστούν λίγες συμπυκνώσεις μέχρι να φτάσουμε στην κατάλληλη ποσότητα δραστικού συστατικού, ενώ αν μια σοδειά είναι φτωχή θα χρειαστούν περισσότερες συμπυκνώσεις.

Οι πιο πολλές κλινικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε βότανα τα τελευταία χρόνια έχουν χρησιμοποιήσει τυποποιημένα εκχυλίσματα βοτάνων, τα οποία παρέχουν μεγαλύτερη πιθανότητα λήψης επαναλαμβανόμενων αποτελεσμάτων μεταξύ των ασθενών για συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Παράδειγμα για την επεξήγηση της τυποποίησης:
Μια ταμπλέτα παρέχει 333mg τυποποιημένου εκχυλίσματος St. John’s Wort, το οποίο παρέχει 1000μg υπερισίνη.
Η υπερισίνη είναι το δραστικό συστατικό του St. John’s Wort που έχει επιλεγεί για να γίνει η τυποποίηση και περιέχεται σε κάθε ταμπλέτα στην ποσότητα των 1000μg, ανεξαρτήτως παρτίδας.

Ένα τυποποιημένο εκχύλισμα θα πρέπει να αναγράφει στην ετικέτα του την ακριβή ποσότητα (βάρος) του συστατικού για το οποίο έχει τυποποιηθεί. Δεν πρέπει να βασιζόμαστε αποκλειστικά στο ποσοστό % του εκχυλίσματος που αναγράφεται στην ετικέτα, π.χ. «τυποποιημένο με 0,3% υπερισίνη», διότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση κατά τη σύγκριση προϊόντων (0,3% σε 100mg είναι διαφορετικό από 0,3% στα 500mg). Η αναγραφή στην ετικέτα της ποσότητας του συστατικού (βάρος) της τυποποίησης είναι πιο ακριβής και σαφής.